Rodzaje umów o pracę i umów cywilnoprawnych
Przy zatrudnianiu nowego pracownika przedsiębiorca ma do wyboru formy zatrudnienia, które różnią się między innymi kosztami zatrudnienia, prawami pracownika i limitami urlopowymi.
W polskim prawie istnieją dwa dokumenty, które określają formy zatrudnienia. Pierwszym z nich jest Kodeks Pracy, który dokładnie definiuje umowę o pracę oraz związane z nią zasady, prawa i obowiązki obu stron. Drugim jest Kodeks Cywilny określający zasady zawierania umowy o dzieło, umowy zlecenie oraz innych form świadczenia pracy.
Podczas podejmowania decyzji o nawiązaniu współpracy warto wiedzieć, jaka umowa będzie najkorzystniejsza oraz jakie zasady obowiązywać będą pracodawcę oraz pracobiorcę w zależności od ustalonego rodzaju współpracy.
Definicja stosunku pracy
Stosunek pracy to więź, która łączy pracownika i pracodawcę regulowana przez Kodeks Pracy i odnosząca się do formy zatrudnienia znanej potocznie pod nazwą: umowa o pracę. Stosunek pracy oznacza, że pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonych w dokumencie obowiązków na rzecz pracodawcy pod jego kierownictwem w miejscu oraz czasie przez niego wyznaczonym. Pracodawca zobowiązuje się zaś do zatrudnienia pracownika za określonym w umowie wynagrodzeniem.
Do obowiązków pracodawcy należy również zapewnienie pracownikowi narzędzi do wykonywania obowiązków służbowych. W niektórych przypadkach powinnością pracodawcy jest również zapewnienie pracownikom dostępu do wody lub innych świadczeń określonych w Kodeksie Pracy.
Nawiązanie stosunku pracy wiąże się ze strony pracodawcy z wieloma obowiązkami. Wśród najważniejszych z nich znajdują się:
- zapewnianie i przeprowadzanie wstępnych oraz okresowych badań lekarskich;
- zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w pracy oraz przeprowadzenie obowiązkowego szkolenia z zasad BHP obowiązujących w miejscu pracy;
- obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne i społeczne pracownika;
- pobieranie zaliczek na podatek dochodowy PIT;
- prowadzenie akt pracownika zawierających okres ubiegania się o zatrudnienie, okres zatrudnienia oraz zakończenie stosunku pracy.
Przed podjęciem decyzji odnośnie formy zatrudnienia pracownika należy wcześniej dowiedzieć się, czym różni się umowa o pracę od umów oferowanych przez stosunek cywilnoprawny.
Umowa o pracę
Jest to najpowszechniejsza forma zatrudnienia pracownika opierająca się na regulacjach ujętych w Kodeksie Pracy. W ramach tego rodzaju umowy pracownik zobowiązany jest do świadczenia określonej przez pracodawcę pracy w miejscu i czasie ustalonym w umowie. Nawiązanie stosunku pracy łączy się również z koniecznością zapewnienia podwładnemu:
- wynagrodzenia równego bądź wyższego wynagrodzeniu minimalnemu;
- prawa do płatnego urlopu;
- wynagrodzenia chorobowego;
- uregulowania czasu pracy;
- określenia szczegółowych zasad sposobu zatrudnienia i zwolnienia;
- umożliwienia odpoczynku dobowego i tygodniowego;
- wliczania okresu zatrudnienia do stażu pracy.
W ramach stosunku pracy możliwe są następujące rodzaje zatrudnienia
- umowa o pracę na okres próbny;
- umowa o pracę na czas określony;
- umowa o pracę na czas nieokreślony;
- umowa na zastępstwo;
- umowa na czas wykonania określonej pracy;
- umowa na podstawie powołania;
- umowa na podstawie wyboru;
- umowa na podstawie mianowania;
- spółdzielcza umowa o pracę.
Umowa cywilnoprawna
Umowa cywilnoprawna to forma zatrudnienia regulowana przez Kodeks Cywilny. Ten rodzaj umów cieszy się dużą popularnością, bowiem charakteryzuje się swobodą w wyborze sposobu wykonywania pracy. Wykonawca jest formalnie niezależny od pracodawcy. Pracodawca (nazywany w tym kontekście zleceniodawcą) zatrudniający na podstawie stosunku cywilnoprawnego, w zależności od rodzaju umowy, jest obciążony mniejszymi kosztami związanymi z zatrudnieniem oraz ma możliwość szybkiego rozwiązania współpracy.
Pośród rodzajów umów cywilnoprawnych wyróżniamy:
- umowę o dzieło;
- umowę zlecenie;
- umowę agencyjną;
- kontrakt menedżerski;
- umowa o pracę nakładczą;
- samozatrudnienie.
Formy zatrudnienia
Oprócz różnych rodzajów umów formy zatrudnienia różnią się również modelami – czyli podziałem ze względu na czas świadczenia pracy. Pod tym względem wyróżniamy trzy podstawowe modele:
- stały model pracy – oparty na umowach na czas nieokreślony. Jest najkosztowniejszym z modeli zatrudnienia, ponieważ wymaga od pracodawcy poniesienia kosztów rekrutacji, selekcji pracowników, szkoleń, świadczeń, wynagrodzeń oraz zwolnień;
- zmienny model pracy – zakłada elastyczność funkcjonalną, czasową oraz ilościową, uwzględnia niestabilność gospodarczą oraz popytową;
- mieszany model pracy – uwzględnia zarówno pracowników stałych jak i tymczasowych.
Umowy o pracę można podzielić ze względu na czas ich trwania oraz rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika – jak w przypadku pracy na zastępstwo. Przed wybraniem formy zatrudnienia warto dowiedzieć się, czym charakteryzuje się dana forma zatrudnienia i jakie warunki trzeba spełniać, by móc zaoferować ją pracownikowi.
Umowa o pracę na okres próbny
Najczęściej jest pierwszą umową zawieraną z pracodawcą i może trwać maksymalnie 3 miesiące. W trakcie jej obowiązywania obie strony mają możliwość sprawdzenia, czy odpowiadają im warunki oraz forma współpracy. Może być zawarta tylko raz z wyjątkiem sytuacji, w których umowę zawiera się z tym samym pracownikiem, ale na innym stanowisku lub jeśli wystąpiła co najmniej trzyletnia przerwa w zatrudnieniu.
Umowa na okres próbny nie może być zawierana z młodocianymi. W trakcie jej trwania pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego, zwolnienia chorobowego, bezpłatnej opieki zdrowotnej, wynagrodzenia oraz okresu wypowiedzenia. Przysługuje również ochrona kobiet w ciąży, jednak jedynie w sytuacji, gdy okres próbny trwa powyżej miesiąca i zostałby rozwiązany po upływie trzeciego miesiąca ciąży.
Umowa o pracę na czas określony
Może być zawarta jako druga umowa z pracodawcą po wygaśnięciu umowy na okres próbny z tym samym pracownikiem. Okres zatrudnienia określany jest pomiędzy stronami z ograniczeniem, iż nie może trwać dłużej niż 33 miesiące. Umowa na czas określony może zostać zawarta pomiędzy tym samym pracownikiem i pracodawcą maksymalnie trzykrotnie. Zawarcie kolejnej umowy skutkuje automatycznym zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony.
W trakcie trwania umowy pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego, zwolnienia chorobowego, bezpłatnej opieki zdrowotnej, wynagrodzenia oraz okresu wypowiedzenia. Podobnie jak w przypadku umowy na czas próbny, przysługuje ochrona kobietom w ciąży.
Umowa o pracę na czas nieokreślony
Umowa na czas nieokreślony jest bezterminowa – zawiera się ją bez podania końcowego terminu trwania stosunku pracy. Zapewnia stabilność zatrudnienia i jest najkorzystniejszą formą zatrudnienia dla pracownika. Jej zaletami są: dłuższy okres wypowiedzenia, niezbędność uzasadnienia decyzji o rozwiązaniu umowy. Pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę na czas nieokreślony przysługuje ubezpieczenie, ochrona wynagrodzenia, ochrona czasu pracy, trwałość stosunku pracy, uprawnienia do urlopu, ochrona niektórych grup pracowniczych (młodociani, kobiety, niepełnosprawni) oraz uprawnienia szczególne dla określonych grup zawodowych.
Umowa na zastępstwo
To szczególny rodzaj umowy określony w art. 25 kc. Służy do zapewniania zastępstwa pracownika nieobecnego z uzasadnionych przyczyn (np. długotrwała choroba, urlop bezpłatny, urlop wychowawczy). Musi określać stanowisko pracy na takich samych zasadach jak klasyczna UoP, jednak może określać inny wymiar czasu pracy i wysokość wynagrodzenia.
Może zostać dowolnie przedłużona (nie obowiązuje zasada 33 miesięcy). Umowa na zastępstwo nie zapewnia ochrony kobiet w ciąży, pracownik ma jednak prawo do ubezpieczenia społecznego i zwolnienia chorobowego.
Umowa na podstawie powołania
Stosunek pracy nawiązywany do pełnienia funkcji w organach administracji państwowej. Umowa charakteryzuje się brakiem stabilizacji zatrudnienia, bowiem organ powołujący może w każdej chwili odwołać pracownika – odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy. Zawierana zazwyczaj na czas nieokreślony, do zmiany jej warunków wymagane jest porozumienie stron.
Co ciekawe, umowa na podstawie powołania zawierana jest na wyższe stanowiska urzędnicze, takie jak Prezes NIK czy Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Umowa na czas wykonania określonej pracy
Umowa pracownicza zawierana na pomiędzy pracownikiem i pracodawcą na wykonanie określonego w niej rodzaju pracy. Do rozwiązania dochodzi w momencie, gdy pracownik wykona określone w umowie zadanie lub gdy obie strony dojdą do porozumienia. Ten rodzaj umowy zapewnia pracownikowi dwutygodniowy okres wypowiedzenia w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy.
Umowa zlecenie
Umowa zawierana jest na wykonanie przez przyjmującego określonej czynności prawnej na rzecz zleceniodawcy. Może zostać zawarta pomiędzy dowolnymi osobami fizycznymi lub prawnymi posiadającymi zdolności do czynności prawnych. Może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny. Praca na umowę zlecenie jest umową starannego działania, co oznacza, że ważna jest wykonana na rzecz zleceniodawcy praca, która niekoniecznie musi dać określony rezultat.
Może trwać dowolny czas i wymaga opłacania składki zdrowotnej, opłata składki chorobowej jest zaś dowolna. Umowa zlecenie może zostać wypowiedziana przez każdą ze stron w dowolnym czasie. Praca na zlecenie nie zapewnia pracy etatowej, pewności zatrudnienia i prawa do urlopu wypoczynkowego.
Umowa o dzieło
Zobowiązuje pracownika do wykonania określonego w umowie dzieła, zaś pracodawcę do wypłacenia wynagrodzenia za jego wykonanie. Warunkiem jej zaistnienia jest określenie w umowie, jakie dzieło ma zostać wykonane. Może mieć ono charakter materialny lub niematerialny.
Umowa musi określać rodzaj dzieła, czas jego realizacji oraz sposób i wymiar wynagrodzenia. Nie zapewnia pracownikowi ochrony socjalnej, a pracodawcę zwalnia z odpowiedzialności zapewnienia bezpieczeństwa pracy, urlopu, odprawy oraz zasiłku. Nie wiąże się z koniecznością opłacania składek ubezpieczeniowych.
Umowa agencyjna
Polega na świadczeniu usług pośrednictwa pomiędzy stronami zawierającymi umowę. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do pośredniczenia przy zawieraniu z klientami umów na rzecz zlecającego przedsiębiorcy lub zawiera umowy w jego imieniu, za co zleceniodawca zobowiązuje się wypłacić wynagrodzenie – prowizję.
Może być zawarta na czas określony lub nieokreślony, a jej rozwiązanie następuje z co najmniej miesięcznym wyprzedzeniem. W szczególnych przypadkach może nie zachowywać terminu wypowiedzenia. Nie reguluje urlopu zleceniobiorcy.
Samozatrudnienie
Umowa B2B zostaje zawarta pomiędzy wykonawcą prowadzącym działalność gospodarczą a zlecającym – pracodawcą. Wykonawca (przedsiębiorca) określa wynagrodzenie za pracę, miejsce oraz czas pracy. Nie jest jednak chroniony prawem pracowniczym, nie przysługuje mu więc: wynagrodzenie minimalne, urlop wypoczynkowy, normy czasu pracy. Dodatkowo po jego stronie leżą obowiązki związane z prowadzeniem księgowości i ZUS-u. Korzyścią z tej formy zatrudnienia jest stałej wysokości składka ZUS niezależnie od przychodów.
Autor: Sandra Wardecka
