Godziny nadliczbowe – system podstawowy i równoważny 

Zgodnie z art. 151 § 1 kp godziny nadliczbowe  to „praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy oraz ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy”. 

Godziny nadliczbowe to także praca w dni, które są dla pracownika dniami wolnymi, np. wynikającymi z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
W przypadku osób zatrudnionych w systemie podstawowym, pracą nadliczbową będzie praca w sobotę lub w niedzielę.

Z kolei normę czasu pracy definiuje art. 129 § 1 kp, który mówi, że jest to 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w tygodniu. Oznacza to, że pracownik zatrudniony w podstawowym czasie pracy pracujący na polecenie pracodawcy w godzinach od 8 do 18 będzie miał 2 nadgodziny, a pracownik zatrudniony w systemie równoważnym, któremu pracodawca zaplanował w grafiku na ten dzień pracę od 8 do 18, takich nadgodzin mieć nie będzie.

Różne systemy czasu pracy w firmie – jak nimi zarządzać?

Pracodawca ma do dyspozycji kilka systemów czasu pracy, w jakich może zatrudnić pracowników i w każdym z nich dopuszczalne jest zatrudnienie na zmiany. 

W jednym zakładzie pracy możliwe jest stosowanie różnych systemów czasu pracy. Przykładowo pracownicy administracyjni wykonujący pracę biurową mogą być zatrudnieni w systemie podstawowym, a pracownicy produkcji w systemie równoważnym.
Wybór systemu czasu pracy ma istotne konsekwencje, gdyż może w znaczny sposób ułatwić planowanie i rozliczanie czasu pracy.
Niezrekompensowane godzin nadliczbowych czasem wolnym powodują obowiązek wypłaty wynagrodzenia wraz z dodatkiem, który wynosi:

• 100% wynagrodzenia za pracę w:
  • Nocy;
  • niedzielę i święta niebędące dla pracownika dniami pracy;
  • dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto;
• 50% wynagrodzenia za pracę w każdym innym dniu.

Zgodnie z powyższą definicją zawartą w art. 151¹ § 1 Kodeksu pracy za nadgodziny dobowe, pracownikowi będą przysługiwały godziny nadliczbowe. Za które oprócz normalnego wynagrodzenia pracodawca powinien wypłacić dodatek w wysokości 50%. W przypadku osób zatrudnionych w podstawowym czasie pracy nadgodziny dobowe powstaną w przypadku pracy ponad 8 godzin dziennie, a w przypadku równoważnego systemu w momencie pracy ponad zaplanowany w harmonogramie czas pracy. Jednak gdy pracownik ma zaplanowane tylko 6 godzin, to gdy na polecenie pracodawcy zostanie w pracy 2 godziny dłużej, nadgodziny nie będą mu się należały.

W przypadku nadgodzin dobowych jest pojęcie doby pracowniczej. Dla rozliczeń czasu pracy przez dobę pracowniczą należy rozumieć kolejne 24 godziny od momentu, kiedy pracownik rozpoczął pracę. Inaczej mówiąc, jest to ponowne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie.

Ruchomy czas pracy a nadgodziny 

W sytuacji, gdy pracownik jest objęty ruchomym czasem pracy, nadgodziny dobowe w przypadku rozpoczęcia pracy w tej samej dobie nie wystąpią. Przepisy umożliwiające stosowanie ruchomego czasu pracy, stanowią jedynie, że w rozkładach czasu pracy, o którym mowa w tym przepisie, ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Gdy pracownik wystąpi do pracodawcy z wnioskiem o ruchomy czas pracy, a pracodawca wyrazi zgodę.  Pracownik będzie mógł rozpoczynać pracę w przedziale czasu od 7 do 9.
W takim przypadku przyjście do pracy w jednym dniu na 9, a w drugim na 7 nie będzie stanowiło dla niego pracy w godzinach nadliczbowych. 

Ruchomy czas pracy może być wprowadzony nie tylko na wniosek pracownika, lecz także przez pracodawcę w uzgodnieniu z przedstawicielami pracowników lub związkami zawodowymi, o ile takie działają w zakładzie pracy.

Należy również wspomnieć o sytuacji, kiedy nadgodziny dobowe nie wystąpią – będzie tak w przypadku odrabiania wyjść prywatnych. Jeżeli pracownik w jakiś dzień poprosi o wcześniejsze wyjście, to jeśli kolejnego dnia zostanie ponad dobowy wymiar czasu pracy,
a więc np. od 7 do 19, podczas gdy powinien pracować od 7 do 15, to praca od 15 do 19 nie stanowi dla niego godzin nadliczbowych, gdyż odrabia on wyjście prywatne.

Wniosek o udzielenie czasu wolnego powinien zostać złożony na piśmie. Czasami praktykowana jest także zbiorcza lista, na którą wpisuje się kilku lub kilkunastu pracowników z oznaczeniem daty i godziny wyjścia prywatnego oraz powrotu do pracy.

Nadgodziny dobowe powinny być rozliczone w miesiącu, w którym wystąpiły. Oznacza to,
że w przypadku, gdy pracownik chciałby za nie otrzymać czas wolny, to wniosek powinien złożyć pracodawcy jeszcze przed terminem wypłaty wynagrodzenia za dany miesiąc. Jeżeli pracownik nie otrzyma czasu wolnego za pracę z tytułu nadgodzin dobowych, to powinien otrzymać dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia. We wniosku o czas wolny pracownik powinien wskazać, w jakim terminie chciałby odebrać godziny lub dni wolne i za jaki dzień pracy w nadgodzinach. Jeżeli pracownik nie wie, kiedy chciałby wykorzystać czas wolny, może napisać, że wykorzysta go w terminie uzgodnionym z pracodawcą.
Co ważne,  termin wykorzystania dnia wolnego musi wystąpić do końca okresu rozliczeniowego, chociaż w wyjątkowych sytuacjach na wniosek pracownika czas wolny może być udzielony w następnym okresie rozliczeniowym.

Autor: Sandra Wardecka