Elastyczne formy czasu pracy

Uelastycznienie czasu pracy oznacza zróżnicowanie form jego organizacji, odpowiadające wymogom organizacji pracy w danym przedsiębiorstwie oraz w poszczególnych komórkach organizacyjnych, jak i różnym fazom rozwoju przedsiębiorstwa. Powinno ono także wychodzić naprzeciw oczekiwaniom pracowników zatrudnionych we wspomnianych komórkach organizacyjnych danego przedsiębiorstwa. Oczekiwania te zależą od wielu czynników, takich jak wiek, stan cywilny, sytuacja rodzinna czy faza kariery zawodowej.
Do elastycznych form czasu pracy zalicza się:

• zmienne godziny rozpoczynania i kończenia pracy – poszczególni pracownicy albo ich grupy rozpoczynają i kończą pracę w nieco różnym czasie. Pracownicy w pewnym stopniu sami mogą ustalać godziny rozpoczynania i kończenia pracy, a z chwilą, gdy systemy zostały wybrane przez pracowników i zaakceptowane przez pracodawcę, pozostają stałe. System jest stosowany zwłaszcza w pracy dziennej, a na celu ma uniknięcie jednoczesnego przybywania i wychodzenia z pracy.
• ruchomy czas pracy – system zmiennych godzin pracy polega na indywidualnym ustaleniu godzin rozpoczynania i kończenia pracy, wymagana jest jednak liczba godzin pracy do przepracowania w określonym czasie. Pracownik może najdłużej pracować tyle, ile maksymalna dzienna norma czasu pracy, a najkrócej tyle, ile wynosi czas obecności obowiązkowej. Powstające niedobory lub nadmiary przepracowanego czasu są wyrównywane w okresie rozliczeniowym.
• roczny czas pracy – określony roczny fundusz czasu pracy pracownika dzieli się w różnorodny sposób w ciągu roku. Ustala się go w ten sposób, że od nominalnego czasu pracy odlicza się urlop wypoczynkowy. System taki pozwala na dostosowanie czasu pracy do sezonowej lub innej zmienności w popycie na dobra i usługi, albo podaż surowców. Pozwala on także na zmienną długość tygodnia pracy w skali rocznej lub tygodniowej. Przez cały rok płace są często ustalane na stałym poziomie.
• czas pracy a la carte – stanowi formę elastycznego kształtowania czasu pracy w wymiarze chronologicznym i chronometrycznym. Forma ta polega na umożliwieniu pracownikowi wyboru różnych wariantów podziału czasu pracy w ustalonych wcześniej ramach, odbiegających od obowiązującego normalnego czasu pracy.
• praca w niepełnym wymiarze czasu pracy – wykonywana jest w czasie zasadniczo krótszym niż normalny, wynikający z określonych przepisów. Praca ta może przybierać różne formy, zależnie od liczby przepracowanych godzin i pory dnia, tygodnia, roku. jest ona często elementem innych elastycznych form czasu pracy, jak np. system pracy dzielonej, czy elastyczna granica wieku emerytalnego, tymczasowa redukcja godzin pracy.
• system czasu pracy określonego wymiarem zadań – w związku z rodzajem organizacją pracy (np. akwizytorzy) trudne i niecelowe jest czasami sztywne określenie wymiaru i rozkładu czasu pracy. W sytuacji takiej zadania pracownika wyznacza się tak, by mogli je wykonywać w ramach przyjętych norm czasu. Ważne jest wykonanie zadania, a nie miejsce i czas wykonania.
• kafeterie – umożliwiają one pracownikowi przeliczenie przez niego posiadanych zasobów czasu na różne świadczenia o charakterze pieniężnym oraz rzeczowym i odwrotnie.
• Sabbaticals – specjalne długookresowe urlopy przyznawane pracownikom w okresie ich aktywności zawodowej. Okres urlopowania jest różny. Różne są także sposoby jego opłacania. Urlopy takie przysługują raz na 7 lat.
• skomprymowany tydzień pracy – jest wynikiem rozłożenia normalnych tygodniowych godzin pracy na mniejsza liczbę dni. System ten umożliwia obniżenie kosztów związanych z wypłatą godzin nadliczbowych, a pracownikom daje więcej wolnego czasu.
• praca okresowa – „wypożyczenie” pracowników jednego przedsiębiorstwa do drugiego na określony czas lub w celu wykonania pewnego zleconego zadania. Jest korzyścią zarówno dla przedsiębiorstwa, które nie musi zatrudniać nowych pracowników jak i dla pracowników, którzy mogą zyskać dodatkowe kwalifikacje.
• indywidualny czas pracy – pracownik sam określa, ile godzin tygodniowo i miesięcznie chce pracować oraz proponuje przedziały czasu, które mu najbardziej w poszczególnych dniach odpowiadają. Życzenia pracowników muszą być uzgodnione i zaakceptowane przez kierownictwo.
• system Kopovaza– pracodawca i pracownik w umowie o prace określają jedynie ogólną liczbę godzin pracy w danym okresie. Faktyczne wykorzystanie czasu pracy pracownika zależy od potrzeb
• kontraktowanie pracy – odejście od długoterminowych umów o pracę. Mogą one zostać zastąpione kontraktami na pracę chałupniczą, w niepełnym wymiarze czasu, na wykonanie zadania, itp.
• praca dorywcza– umożliwia dowolne rozbudowywanie lub redukowanie zatrudnienia w firmie w zależności od koniunktury.
• realizacja programów rynku pracy– polega na zatrudnieniu określonej liczby pracowników na czas trwania określonego programu. Czas ten jest dla pracodawców okresem obserwacji pracownika z punktu widzenia dalszej jego przydatności.
• samozatrudnienie – wydzielenie części prac wykonywanych w przedsiębiorstwie do realizacji przez pracowników pracujących na własny rachunek(sprzątanie, drobne remonty). Pracownicy kontynuują więc wykonywanie tych samych czynności na rzecz tego samego pracodawcy.

Autor: Sandra Wardecka