Czas pracy pracownika – najważniejsze zagadnienia

Czas pracy to zagadnienie składające się z wielu norm, które określają nasze prawa i obowiązki jako pracodawców i pracowników. Poświęcono mu cały Dział VI Kodeksu pracy, który w art. 128 § 1 definiuje czas pracy.  Zatem za czas pracy uważa się po pierwsze czas, w którym pracownik pracuje, ale również czas pozostawania w gotowości do świadczenia pracy. Na potrzeby rozliczania czasu pracy, Kodeks pracy podaje definicje doby i tygodnia. Jako dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, zaczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Z kolei jako tydzień rozumie się 7 kolejnych dni kalendarzowych rozpoczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego. Nie stosujemy więc tygodni kalendarzowych, a tygodnie na potrzeby rozliczeń czasu pracy są nazywane tygodniami rozliczeniowymi.

Czas pracy jest określony m.in. przez normę czasu pracy. Jest to maksymalna liczba godzin, jaką można przepracować w danej dobie lub w tygodniu rozliczeniowym. Zgodnie z Kodeksem pracy, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym.
Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

Z normą czasu pracy jest ściśle powiązane pojęcie wymiaru czasu pracy,  stanowi ono liczbę godzin do przepracowania w okresie rozliczeniowym.
Zasady obliczania wymiaru czasy pracy są opisane w art. 130 § 1 Kodeksu pracy. Jest to iloczyn 40 godzin i liczby pełnych tygodni w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Do otrzymanego wyniku należy dodać iloczyn 8 godzin i liczby dni od poniedziałku do piątku „wystających” poza pełne tygodnie rozliczeniowe. Wymiar czasu pracy może obniżyć o 8 godzin każde święto wolne od pracy przypadające w inny dzień, niż niedziela. Oznacza to, że także święto przypadające w sobotę, która jest dla pracownika dniem wolnym od pracy obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.
W takim przypadku pracodawca udziela pracownikowi dnia wolnego od pracy za to święto w innym dniu przypadającym w okresie rozliczeniowym, w którym miało miejsce to święto.

Czas pracy pracownika zakłada dwa rodzaje odpoczynków, jakie muszą zostać uwzględnione podczas układania harmonogramów. Prawo pracownika do nieprzerwanego dobowego odpoczynku reguluje  Kodeks pracy, zgodnie z którym w każdej dobie pracownik ma prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Przepis ten jest wyłączony w przypadku pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy i w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej.

Co należy zapewnić pracownikowi w ramach tygodnia rozliczeniowego? 

W ramach każdego tygodnia rozliczeniowego pracownikowi należy również zapewnić co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. W przypadkach określonych w art. 132 § 2 oraz w przypadku zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny. Nieprzerwany odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę. Zgodnie z 133 § 3 niedziela to 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 06:00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.

Wszystkie wyżej omówione czynniki są rozliczane w ramach okresów rozliczeniowych, które definiuje się jako tygodnie lub miesiące, na które to układane są harmonogramy i po upływie których następuje rozliczenie. Okresy rozliczeniowe mogą mieć różną długość. Wynika to z postanowień układu zbiorowego pracy, regulaminu pracy lub w przypadku pracodawcy, który nie jest objęty układem zbiorowym lub nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy, z obwieszczenia. Zazwyczaj okres rozliczeniowy nie przekracza 4 miesięcy, natomiast w określonych przypadkach można go wydłużyć do 6 lub nawet 12 miesięcy.

Autor: Martyna Bednarczyk